Comenius Mausoleum
Jan Amos Comenius is de enige vluchteling in Nederland voor wie een mausoleum is ingericht. Comenius stierf op 15 november 1670 in Amsterdam en werd een week later in Naarden begraven. Wanneer in de 19e eeuw de belangstelling voor Comenius herleeft, komt ook de vraag op waar hij precies begraven lag. Met de zoektocht naar zijn graf was rond 1870 de naam van notaris J.P. de Roeper verbonden. De arts R.A.B. Oosterhuis veronderstelde vijftig jaar later dat Comenius in de Waalse kapel begraven lag. Dit bracht Tsjechoslowakije ertoe Nederland te vragen het vermeende graf van Comenius te openen. Een Nederlands-Tsjechoslowaakse onderzoekscommissie constateerde in 1929 dat het inderdaad om de stoffelijke resten van Comenius ging. De regeringen van beide landen besloten op 28 maart 1933 vervolgens de Waalse kapel te restaureren en als mausoleum voor Comenius in te richten.
Inrichting van het mausoleum
Nederland restaureerde het kerkgebouw, Tsjechoslowakije laat vooraanstaande kunstenaars Jaroslav Benda (glazen panelen), Jaroslav Horejc (koorhek met beelden en kandelaar) en Karel Štipl (houtsnijwerk) het mausoleum inrichten naar het ontwerp van de architect Ladislav Machoñ. President Tomas G. Masaryk hield zich in Praag persoonlijk op de hoogte van de voortgang van het werkzaamheden. Bij de inauguratie van het mausoleum op 8 mei 1937 liep Naarden uit om te zien hoe de hoge gasten uit beide landen zich van het raadhuis naar het mausoleum begaven. Het gebouw en het interieur zijn sindsdien onveranderd gebleven. Wel vond van 2007-2010 een grondige restauratie plaats van o.a. de glas-in-loodramen, de glazen panelen en het houtsnijwerk.
’Pelgrimsoord’
In de loop der jaren hebben vele Tsjechen en Slowaken in het mausoleum eer betoond aan ‘hun’ Comenius, vooral in 1968 en 1969. In deze ‘Praagse Lente’-jaren liep hun aantal op tot boven de 10.000. Vaak kwamen er dan emoties los. Het mausoleum mocht zich na de Fluwelen revolutie van 1989 geregeld op hoog bezoek verheugen, o.a. van parlementsvoorzitter Alexander Dubček en president Vaclav Havel. Voor de gemeenteraad van Naarden waren deze bezoeken een hoogtepunt in de geschiedenis van de stad. Jaarlijks wordt eind maart de “Comeniusdag” georganiseerd met kransleggingen op het graf en bij het standbeeld, met de uitreiking van de Comeniusprijs en met het uitspreken van de Comeniuslezing.